Menu
Sluiten

Meer bomen, meer bos

Bomen en bossen zijn niet weg te denken onderdelen van ons landschap en de natuur. Mensen hechten veel waarde aan een bosrijke omgeving. Vanwege zorgen over klimaatverandering en de betekenis van bomen voor de opname van het broeikasgas kooldioxide is de belangstelling voor bos en bomen sterk toegenomen. Er zijn veel zorgen over de slechte staat van veel bossen door stikstofneerslag, verzuring, droogte en boomziekten, terwijl de hoeveelheid bos in eigen land ook nog eens afneemt. Dit is aanleiding geweest voor allerlei nieuwe plannen voor meer en gezonder bos.

LandschappenNL levert een bijdrage aan het streven naar vitale, klimaatbestendige bossen en aan projecten om het landschap te verrijken met meer bos en bomen. Dat dient wel te gebeuren met oog voor biodiversiteit, streekeigenheid en goed gebruik van het bos. Door slimme verweving van functies kan de beperkte ruimte voor nieuw bos optimaal benut worden. Goed beleid en steun van de overheid is daarbij hoog nodig.

De waarde van bomen en bos

Het bos levert belangrijke ecosysteemdiensten. Bossen slaan aanzienlijke hoeveelheden koolstof in het hout en in de bosbodem op. Wandelaars en fietsers genieten volop van het verblijf in bossen vanwege de rust, de natuurlijke atmosfeer en de verkoelende schaduw bij hitte.  Veel organismen zijn afhankelijk van bossen en bomen. Bossen, bosjes en solitaire bomen hebben dikwijls ook een cultuurhistorische waarde, onder meer als onderdeel van landgoederen en parkbossen. Behoud en aanleg van opgaande landschapselementen met bomen, zoals houtwallen en lanen, leveren niet alleen een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van het landschap en de beleving daarvan, maar ook aan klimaatdoelen, aan verbindingen tussen natuurgebieden en aan de biodiversiteit.

Bomenkap

In het Klimaatakkoord wordt veel belang gehecht aan de vastlegging van koolstof in bossen en de rol van houtige biomassa bij de overgang naar duurzame energie. Tegelijkertijd is er veel discussie ontstaan over kaalkap in natuurgebieden en verlies van bosareaal. Voor natuurherstel in Natura2000-gebieden worden heideterreinen weer opengemaakt en exotische naaldbomen uit duingebieden als middel tegen verdroging verwijderd. Dat lijkt haaks te staan op behoud van bos om koolstof vast te leggen. Het kappen van bomen in zulke gebieden kan vaak rekenen op onbegrip en protest bij een deel van het publiek. Dat is begrijpelijk, al zorgt het voor terugkeer van beschermde en bedreigde soorten en het herstel van historische open landschappen die ook hoog gewaardeerd worden.  LandschappenNL vindt dat in goed overleg met provincies zorgvuldig moet worden bepaald waar bos voor herstel van bijvoorbeeld heide en duinen mag verdwijnen en hoe en waar het bos kan worden gecompenseerd.

Bossenstrategie

Om te kunnen voldoen aan het Klimaatakkoord en vanwege de zorgen om de kwaliteit en omvang van bossen is er de Bossenstrategie van rijk en provincies. De Bossenstrategie kent als ambities 10% meer bos (37.000 hectare) in 2030, vitaler bos dat minder last heeft van stikstof en droogte, toename van houtige landschapselementen en goed beheer en gebruik van het bos. 15.000 hectare moet binnen het Natuurnetwerk geplant worden. 
De Bossenstrategie biedt volop kansen voor versterking van natuur en het landschap met bos en bomen en de behoefte van natuurgenieters. De ruimte ervoor is echter beperkt, want ook voor landbouw, woningbouw, bedrijventerreinen en wegen is grond nodig. Door combinaties van functies als buffergebied rond kwetsbare natuurkernen, waterconservering, recreatie en koolstofbinding kan de ruimte voor bossen optimaal worden benut. Het aanplanten en het beheer van bossen en bosjes vraagt natuurlijk ook om de nodige investeringen, en daarvoor is de overheid hard nodig.

Voorgestelde ambitie uit advies Landschap versterken met bomen en bos-College van Rijksadviseurs: 

15.000 ha NNN; • 12.000 ha herijking oorspronkelijke ambitie EHS en robuuste verbindingszones  ; • 5.000 ha nieuwe stads- en dorpsbossen; • 4.000 ha in bufferzones rond Natura2000; • >4.000 ha nieuwe multifunctionele productie - bossen. Daarnaast bevelen wij aan om tenminste 100.000 km landschapselementen te realiseren, alsmede 25.000 ha agroforestry
 

Meer bomen, meer bos

Bos en bomen in het landschap

Het bosareaal is de afgelopen jaren licht afgenomen door verschillende oorzaken. Toch is de oppervlakte bos in bijvoorbeeld een provincie als Brabant in de afgelopen eeuw verdubbeld. Keerzijde daarvan is dat dit ten koste is gegaan van heidegebieden en halfopen landschappen met houtwallen en houtkanten. Veel eigendommen van Landschappen zijn juist verworven en worden beheerd met het oog  op de landschappelijke afwisseling van heide, graslanden en akkers met bos. Het is goed om de recente afname van bosoppervlak om te buigen, maar het past in zulke historisch open landschappen vaak niet om op grote schaal bos te planten.  

LandschappenNL is groot voorstander van landschappelijk herstel met landschapselementen die passen in het landschap. Het Aanvalsplan Landschap in wording, waaraan LandschappenNL een bijdrage levert, heeft als doelstelling  10% meer dooradering in 2030. Dit plan biedt een goed kader voor een verantwoorde en perspectiefvolle aanpak.  

Biodiversiteit 

Veel plant- en diersoorten kunnen profiteren van meer bos en landschapselementen en bosomvorming, zoals vervanging van naaldbos door gevarieerd loofbos. Bij aanplant moet er voldoende aandacht zijn voor diversiteit, natuurkwaliteit en  landschappelijke inpassing. Streekeigen of inheemse soorten passen beter bij het landschap en zijn genetisch beter aangepast aan de lokale groeiomstandigheden. Bescherming van de laatste bronbestanden van in Nederland nog aanwezige autochtone bomen en struiken (minder dan 3%) is bovendien van groot belang (groen erfgoed). Toch zal gezien de klimaatverandering met perioden van langdurige droogte, voor de toekomst ook gekeken moeten worden naar boomsoorten en varianten die het beter doen in warmere en drogere gebieden.   

Gezonder bos 

Methoden om de vitaliteit van het bos te versterken door bijvoorbeeld aanplant van ‘rijkstrooiselsoorten’ als winterlinde en haagbeuk in droge bossen op zandgrond, bekalking en het vergroten van de diversiteit en structuur van het bos verdienen de volle aandacht. Maar essentieel blijft daarbij natuurlijk dat de stikstofbelasting van bossen en de natuur in het algemeen vermindert en de waterhuishouding verbetert. 

De provinciale landschapsorganisaties, bos en bomen 

Provinciale Landschappen hebben gezamenlijk een aanzienlijk deel van het landelijk bosareaal  (337.000 ha)  in beheer, ca  10%. Vooral in midden-, oost- en zuid-Nederland bestaat veel natuurareaal uit bos. Het grootste aandeel heeft het bostype dennen-, eiken-, beukenbos (14.040 ha) en zogenoemd droog en vochtig bos met productie ( 9.768 ha, gegevens 2018).   

Bosaanleg en bosbeheer zijn voor Landschappen onderdeel van de bredere organisatiedoelstellingen ten aanzien van natuur, landschap en cultuurhistorie. Opbrengsten van hout worden ingezet om de kosten van het beheer deels te dekken. Voor de ecologie van bossen is het wel van belang dat er voldoende dood hout achter blijft. Een voorbeeld van een visie op de omgang met bos is te vinden bij Geldersch Landschap en Kasteelen. 

Samen met de bos- en houtsector is binnen de VBNE (Vereniging van Bos- en Natuureigenaren) een visie ontwikkeld aansluitend op de Bossenstrategie i.o. van de overheid. De bos-, natuur- en houtsector sector wil samen met de overheid toewerken naar 10% meer bos en vraagt om goede voorwaarden daarvoor. 

Om meer landschapselementen met bomen buiten het Natuurnetwerk te realiseren, moeten deze volgens LandschappenNL  weer mee mogen tellen als agrarische grond en opgenomen in de hectarevergoedingen van het GLB. Daarmee krijgen boeren een positieve prikkel voor de instandhouding van houtwallen, hagen en bomenrijen. 

Projecten en plannen 

LandschappenNL neemt deel aan landelijk overleg en kennisontwikkeling rond bos, bomen en landschapselementen. In het licht van de grote aandacht voor bos en bomen lopen er bij LandschappenNL en de provinciale landschapsorganisaties diverse projecten, zoals Bomen voor Koeien, Plan Boom, en verschillende bos- en landschapsprojecten die voortkomen uit het Klimaatakkoord.   

Provinciale landschapsbeheerorganisaties leveren daarnaast via advies en vrijwilligersinzet met name een bijdrage aan behoud en aanleg van landschapselementen, zoals houtwallen en bosjes. Ook zijn landschapsbeheerorganisaties trekker van aanplantprojecten.  Bij de aanleg van (voedsel)bossen, landschapselementen en het planten van bomen is de participatie vervullen betrokken burgers een grote rol. 

Hieronder enkele voorbeelden van plannen van of met betrokkenheid van onze provinciale Landschapsorganisaties:
 

Standpunt LandschappenNL  

Belang bos en bomen 

Bos, bomen en andere houtige beplantingen, met name ook als onderdeel van het landschap, zijn van groot ecologisch, maatschappelijk, cultuurhistorisch en economisch belang en dragen in belangrijke mate bij aan biodiversiteit, recreatie, natuurbeleving,  klimaat en een duurzame economie.  

Visie op bossenstrategie 

LandschappenNL volgt op hoofdlijnen de handreiking van de VBNE, zoals geformuleerd in het gezamenlijk visiedocument met UvB en AVIH over de nationale Bossenstrategie.  Deze zet in op het verder voorkomen van ontbossing, uitbreiding van bestaande bos met 10%, het verhogen van de veerkracht van het bestaande bos, versterking van de biodiversiteit, een duurzame houtketen en waarborgen van de recreatiefunctie van het bos. 

Kansen voor natuur en landschap 

De Bossenstrategie en de inzet op meer bos bieden kansen voor natuur en landschap, uitbreiding van het natuurnetwerk en landschappelijke dooradering.  Ons beeld daarover sluit sterk aan bij het recente advies van het College van Rijksadviseurs. Bij de nadruk op meer bos dient gelet te worden op bestaande natuur-,  cultuurhistorische en landschappelijke waarden en de instandhouding ervan.  

Ruimte voor bos 

De ruimte voor de toename van het areaal bos en beplantingen dient vooral gevonden te worden buiten en door uitbreiding van het Natuurnetwerk. Juist landbouwgronden bieden vanwege de rijkere bodems de beste mogelijkheden voor bos met multifunctioneel gebruik inclusief natuurwaarden. Zo kunnen bossen goed gecombineerd worden met andere functies bijv. in zones rond kwetsbare natuurgebieden, als verbindingen tussen natuurgebieden, voor klimaatadaptatie (waterberging), CO2- vastlegging, vermindering stikstofdepositie, recreatie, extensieve voedselproductie en energie.  

Nieuwe bossen buiten het NNN kunnen deels productiebossen zijn op basis van een nieuwe Bossenregeling (o.a agroforestry), maar alleen als hierbij rekening wordt gehouden met o.a. de historische aard van het landschap en de biodiversiteitsbijdrage.  Nieuwe bossen passen goed bij vergroening van de stedelijke omgeving voor recreatie en voor verkoeling bij hitte.  

Bosbeleid Landschappen 

Inzet op meer bos is voor LandschappenNL geen op zichzelf staand doel, maar onderdeel van bredere doelstellingen t.a.v. natuur, landschap en erfgoed. De provinciale landschapsorganisaties houden zich niet bezig met hout- en biomassaproductie, maar dit kan wel een bijproduct van het beheer zijn. Houtverkoop draagt van oudsher bij aan de instandhouding van landgoederen, maar daarbij staat een goede balans met biodiversiteit voorop. Kaalkap wordt zoveel mogelijk voorkomen en in ieder geval niet meer dan een halve hectare in een keer. Bij voorkeur wordt natuurvolgend bosbeheer toegepast. Verbetering van de kwaliteit van het bestaande bos is zeker zo belangrijk als bosuitbreiding. 

Kappen en compensatie 

Dunning en kleinschalige kap in bossen kan nodig zijn voor meer biodiversiteit, variatie en structuur in het bos en voor verjonging en bevordering van meer gewenste boomsoorten. Soms is het nodig voor de veiligheid om oude laanbomen te vervangen. Het kaalkappen van bos voor herstelmaatregelen in Natura 2000 gebieden, zoals bij heideherstel, dient alleen te gebeuren als dit noodzakelijk is voor instandhouding van leefgebieden en soorten.  Er dient dan goed naar mogelijkheden voor boscompensatie gezocht te worden. Compensatie moet ook mogelijk zijn buiten het Natuurnetwerk en in andere gebieden dan in de omgeving waar het bos verdwijnt. Rijk en provincies dienen met het oog op instandhouding en herstel van Natura 2000-soorten en habitats, de daarvoor noodzakelijke maatregelen als verwijdering van bos publiekelijk te verdedigen (resp. landelijk en provinciaal) en de communicatie hierover niet alleen over te laten aan natuurbeherende organisaties. 

Gezonder bos 

We streven naar vitaler bos dat ecologisch goed functioneert, bestand is tegen klimaatverandering en minder onderhevig is aan milieudruk als stikstofdepositie, verzuring en verdroging.  Er wordt gestreefd naar diversiteit, variatie en structuur. Aanplant van geschikte soorten met een goede invloed op de bodem(chemie) /waterhuishouding en dunning passen hierbij, net als de beschikbaarheid van dood hout en de instandhouding en vorming van bosreservaten.  Goede kennisuitwisseling tussen beheerders en wetenschappers hierover is van belang. 

Er is in de bossenstrategie ook aandacht nodig voor de kwaliteit van bestaand cultuurhistorisch bos en ander groen erfgoed zoals park- en landgoedbossen. Hiervoor is passend beheer en een goede financiële basis vereist. 

Behoud en versterking van biodiversiteit 

De mogelijkheden voor extra bos bij provinciale Landschappen zijn over het algemeen beperkt. Bosontwikkeling kan vaak niet gerealiseerd worden zonder omzetting van bepaalde open natuurtypes, zoals kruiden- en faunarijke graslanden. Deze hebben biodiversiteits- en cultuurlandschappelijke waarde, zeker vergeleken met de overwegend intensief beheerde agrarische graslanden. Bosaanplant is daar dan ook niet altijd wenselijk. Áls er daar toch bos wordt gerealiseerd, dan moet dat in ieder geval veel extra biodiversiteit op leveren. Zeldzamere soortenrijke graslanden mogen niet voor bos opgeofferd worden. 

Bos en bomen in het landschap 

Veel potentie voor meer bomen ligt in het cultuurlandschap, in de vorm van opgaande landschapselementen (houtwallen, bomenrijen, lanen). Deze hebben niet alleen waarde voor versterking van de landschapskwaliteit maar ook voor de biodiversiteit en als groene dooradering  tussen bestaande natuurgebieden. Nieuw bos en houtige landschapselementen moeten passen bij het type landschap en de cultuurhistorische aspecten daarvan. Waar de afgelopen eeuwen nooit bos heeft gestaan is aanplant minder wenselijk vanuit landschappelijk oogpunt en dient de keuze goed afgewogen worden.   

Burgers betrokken 

Bij het realiseren van plannen voor de aanleg van bos en landschapselementen en het planten van bomen is de participatie van betrokken burgers en de inzet van vrijwilligers belangrijk en kansrijk. 

Plantmateriaal 

Daarbij dient ook goed gelet te worden op soortensamenstelling en structuur om de biodiversiteit en vitaliteit van bos te ondersteunen.  Bij het aanplanten is het van belang zoveel mogelijk uit te gaan van inheems en autochtoon plantmateriaal zover beschikbaar. Met het oog op klimaatverandering en droogte is een eventuele keuze voor niet-autochtone soorten aan de orde. Dit dient nader onderzocht te worden en zorgvuldig afgewogen.  De beschikbaarheid van geschikt plantmateriaal dient bevorderd te worden. We vragen bovendien aandacht voor behoud en bescherming  van ‘groen erfgoed’, de 3% overgebleven nog wilde (autochtone)  bomen en struiken in Nederland. 

Instrumentarium en regelgeving 

Om te kunnen voldoen aan de doelstelling van meer en vitaler bos dient instrumentarium en toereikend budget beschikbaar gesteld te worden voor herstel, grondaankoop, aanleg, omvorming en beheer. Dat geldt ook voor de instandhouding van de recreatiefunctie via SNL.  

Ook voor houtige landschapselementen buiten het Natuurnetwerk dienen er goede (financiële) regelingen te zijn voor particulieren en boeren, zoals vergoeding vanuit het GLB, een nieuwe bossenregeling, koolstofcertificaten en middelen uit boscompensatie. Particuliere fondsen en acties voor bos- en bomenaanplant zoals Plan Boom zijn een waardevolle aanvulling  en goed voor het draagvlak voor bosuitbreiding en landschapsherstel.