Het Cultuurfonds draagt al vanaf 1975 bij aan het behoud en de bescherming van natuur in Nederland. Dat doen zij door het ondersteunen van projecten op gebied van landschap, biodiversiteit en educatie. In januari 2024 heeft het Cultuurfonds een bijzondere bijdrage van €2 miljoen euro toegekend aan de provinciale Landschappen. Het behoud van natuur kent grote uitdagingen. Het veranderende klimaat is er één van. Klimaatverandering heeft in iedere regio een eigen uitdaging. Feit is dat de gevolgen doorwerken in het landschap en in de biodiversiteit. Het creëren van klimaatbestendige natuur is daarmee een thema dat extra aandacht verdient en een extra financiële impuls.
De provinciale Landschappen gaan met deze bijdrage werken aan het beter bestand maken van kwetsbare natuur tegen de gevolgen van klimaatveranderingen. Dat doen zij met de volgende projecten.
Het Groninger Landschap
Planten, vogels, amfibieën, zoogdieren – ze zijn allemaal afhankelijk van voldoende water. Zeker tijdens warme zomers wordt water steeds schaarser. Daarom wil Het Groninger Landschap water beter vasthouden in natuurgebieden. Dit kan door het aanleggen en opschonen van poelen. Een poel is omsloten stilstaand water dat relatief ondiep is. Een waterpoel is meestal niet zo groot, maar heeft een enorm positief effect op de biodiversiteit. Een poel is onder meer een goede voortplantingsplek voor amfibieën, en moeras- en waterplanten voelen zich erin thuis. In de afgelopen eeuw is 50 tot 90 procent van de poelen in Europa verdwenen. De overgebleven poelen zijn vaak in een slechte ecologische staat. Ook moeten poelen actief beheerd worden, anders groeien ze binnen enkele jaren dicht. Het Groninger Landschap wil met de bijdrage van het Cultuurfonds ten minste tien poelen aanleggen in natuurgebieden. Zo helpen we de planten en dieren een handje en zorgen we voor een goede aanpassing aan de verandering van het klimaat. De poelen worden daarna actief onderhouden.
Landschap Overijssel
Langs de Overijsselse Vecht ligt een kralenketting van landgoederen. Deze landgoederen zijn aangelegd in de periode voordat het regionale watersysteem werd ingericht op het afvoeren van water. Waar vroeger waterpartijen vol met water stonden en diepe sloten nodig waren om bos te kunnen aanplanten, is er nu op veel plekken sprake van verdroging. Op landgoed De Horte bij Dalfsen is dit goed zichtbaar: droogvallende grachten en watergangen, sterfte van laanbomen en bossen en schade aan het gebouwd erfgoed. De bijdrage van het Cultuurfonds wordt ingezet voor het klimaatrobuuster maken van het landgoed. Daarbij wordt nauw samengewerkt met de beheerders van natuurgebieden en landgoedeigenaren uit de omgeving. Samen gaan zij aan de slag om op hun grond meer water vast te houden en piekbuien op te vangen en Overijssel klimaatrobuust in te richten.
Het Brabants Landschap
Het Pompveld is onderdeel van Natura2000. De afgelopen jaren is al veel geïnvesteerd in de waterkundige situatie. De bijdrage wordt besteed aan een groot natuurherstelproject in onder andere het Pompveld en het aangrenzende Andelsch Broek. Brabants Landschap voert ism Wateschap Rivierenland werkzaamheden uit om verschillende natuurtypen te realiseren, zoals vochtig hooiland, haagbeuken- en essenbos, rivier- en beekbegeleidend bos en dynamisch moeras. Daarbij gaan ze het waterpeil in het gebied verhogen, duikers en stuwen verwijderen, watergangen aanbrengen en andere verondiepen, poelen aanleggen en een vispassage realiseren. Meer lezen dat kan op Pompveld: Versterking en uitbreiding natuurwaarden » Brabantslandschap.nl. Naast natuurherstel wordt ook geinvesteerd in educatie. Er wordt een educatie-eiland aangelegd. Hiervoor is een samenwerking met een basisschool in de buurt en de kinderen van groep 7 en 8 hebben met meegedacht en mee gedroomd hoe zo’n plek eruit moet zien om interessant te zijn. Het natuurherstelproject is nu volop in uitvoering en zal nog dit jaar worden afgerond, waarna het educatie-eiland volgt. De officiële opening daarvan voorzien we voor het voorjaar van 2025.
It Fryske Gea
De Lende is één van drie riviertjes die vanaf het Drents Plateau door Fryslân stromen, naast het Koningsdiep en de Tjonger. Nabij Wolvega heeft It Fryske Gea de oevers en een deel van de middenloop van de Lende met de overgangen naar de naastgelegen zandkoppen in eigendom en beheer. In 2024 deed zich de kans voor om een belangrijke ontbrekende enclave te verwerven ter grootte van 23,5 hectare: gronden rond een voormalige boerderij. Door deze gronden te verwerven kan op twee manier bijgedragen worden aan de klimaatbuffer Lendevallei:
- Oppervlaktewater: vanuit de Lende mogen de omliggende natuurgronden overstromen. Hiermee wordt water opgevangen dat anders bij piekneerslag benedenstrooms problemen zou veroorzaken. Voor rietmoeras, broekbos en overstromingsgraslanden is overstroming vanuit de beek een belangrijk natuurlijk proces. Vis vindt zijn weg om hier te paaien, planten zoals de dotterbloem profiteren ervan en libellen en moerasvogels planten zich hier voort. Deze laatste percelen maken het mogelijk om de noordflank van de Lende vrij te laten overstromen. Dat proces wordt versterkt doordat in 2025 de Lende zijn meanders weer terugkrijgt.
- Grondwater: De Lende stroom tussen twee zandkoppen door, waardoor grondwaterstromen tot in de graslanden rond de beek reiken. Dit kalk- en ijzerhoudende grondwater is van belang voor zeldzame planten van blauwgraslanden en kleine zeggemoerassen. Doordat deze laatste enclave is omgezet in natuur kan het grondwaterpeil volledig afgestemd worden op deze planten.
Het Flevo-landschap
In Flevoland wordt geïnvesteerd in nieuwe natuur. Bij natuurgebied de Pampushout worden overgangsranden aangelegd. Deze Gouden randen verbinden het natuurgebied met het omliggende agrarisch gebied. In de toekomst komen woningen in deze omgeving. De investering in de randen zal een natuurlijk overgang zijn tussen de verschillende gebieden. Er worden watergangen aangelegd met rietkragen. Dit draagt bij aan de waterbergende capaciteit van de omgeving en dat is nodig gezien de klimaatverandering. Daarnaast zijn de Gouden randen ecologische gezien van belang om leefgebieden voor plant- en diersoorten met elkaar te verbinden. Deze ecologische verbindingszones voorkomen lokaal uitsterven van planten en dieren en dragen daarmee bij aan het versterken van de biodiversiteit.
Het Utrechts Landschap
Op twee locaties gaat gewerkt worden aan hydrologisch herstel. In de Polders Autena/Bolgerijen (Vijfheerenland) verhoogt Utrechts Landschap de grondwaterstanden in de winter. Dit levert een kwaliteitsverbetering op en draagt bij aan de ontwikkeling dotterbloemhooiland. Tevens zal het kwelmoeras op Landgoed Blikkenburg worden hersteld. Dit gebeurt door het treffen van hydroligsche maatregelen door onder andere het plaatsen van zogenaamde Bosman molentjes. Door de doorstroming te verbeteren zal de gebiedskwaliteit van het doorstroommoeras verbeteren
Het Zuid-Hollands Landschap
De natuur bloeit op bij ruimte en aaneengesloten natuurgebieden, juist in een tijd waar de natuur onder druk staat en biodiversiteit gestaag afneemt. Het Zuid-Hollands Landschap zet zich in om meer gebieden aan elkaar te verbinden en het beheer zorgvuldig op elkaar af te stemmen. Dankzij de bijdrage van het Cultuurfonds is extra inzet mogelijk op meer verbonden natuur. In de Zuid-Hollandse delta wordt de bijzondere zoetwatergetijdennatuur gekoesterd, met een netwerk aan natuurgebieden van grienden tot natuureiland Sophiapolder. Er is opnieuw 10 hectare aan grienden in beheer genomen en op meerdere plekken langs de Oude Maas zijn verruigde rietpercelen afgemaaid waarmee weer een basis is gecreëerd voor jonge rietvelden onder invloed van zoetwatergetijden. Het waterpeil stijgt en daalt dagelijks gemiddeld met anderhalve meter. Daardoor komen hier planten voor die je vrijwel nergens anders in Nederland ziet, zoals de spindotter en het zomerklokje.
Ook de 20km lange verbindingszone, tussen Leiden en Alphen aan den Rijn, biedt aan vele dier- en plantsoorten een leefgebied en alle ruimte om zonder verstoring verder te migreren naar andere natuurgebieden. Het gevarieerde gebied heeft een uitgekiend beheer nodig, veel maatwerk en brede terreinkennis. In de Elfenbaan resulteert dit in een variatie aan landschapssoorten: met bossen, kruidenrijke graslanden, riet- en moerasstroken en poelen. Tel daar de knotwilgen en de grazende koeien bij op en je hebt een typisch Hollands landschap, waarin onder andere de hermelijn zich thuis voelt.
Het Limburgs Landschap
In het noordwesten van Limburg ligt het Weerterbos. Het gebied is 800 hectare groot en bestaat uit bomen, vennen, heide en graslanden. Het Weerterbos werd ook wel waterbos genoemd. Door de lage ligging in het landschap stroomde veel water uit de omgeving ernaartoe. Om bosbouw mogelijk te maken, werden sloten en greppels gegraven. Zo kon water sneller worden afgevoerd. Tegenwoordig heeft het Weerterbos een natuurfunctie. Het Limburgs Landschap, de beheerder, ziet dat het gebied aan het verdrogen is. Deels door klimaatverandering, maar ook door de aangelegde sloten. In de winter is het Weerterbos nog behoorlijk nat. Maar in de zomer zakt het water te snel en te diep weg. Veel planten hebben daar last van. En ook het aantal insecten gaat achteruit. Het is niet alleen een kwestie van sloten dempen. Het Limburgs Landschap is niet de enige eigenaar van het bos. Sommige andere eigenaren willen bijvoorbeeld graag een droog stuk grasland voor hun vee. Maar geregeld kan Het Limburgs Landschap een stukje grond kopen. Dankzij de bijdrage van het Cultuurfonds kan er zo gewerkt worden aan een klimaatbestendig Weerterbos. Dat we in de toekomst ook weer waterbos kunnen noemen.
Het Drentse Landschap
In Drenthe wordt actief bos aangeplant op diverse locaties zoals bij Schipborg, Boerenveense Plassen en het Oude Diep. Naast de bosaanplant worden ook bestaande singels en bosjes hersteld bij onder andere Broekhuizen, de Wildenberg en het Rabbingerveld. In het Steenberger Oosterveld en bij het Amshofbos gaan zal monotoon fijnspar bos worden omgevormd om zo een gevarieerder en klimaatbestendiger bos te krijgen. Naast deze landschapsherstel projecten wordt een oeverzwaluwwand in Lofar aangelegd. De wand maakt het voor zwaluwen mogelijk om zich voor de lange tijd te kunnen vestigen. Tot slot wordt waterhuishouding bij Lemferdinge te hersteld.
Het Zeeuwse Landschap
De bijdrage wordt ingezet voor verdrogingsgevoelige natuur. Enkele plassen binnen het natuurgebied Oude Veerseweg (een nat weidegebied tussen Middelburg en Veere, met unieke plantsoorten en diversiteit aan weidevogels en cultuurhistorische elementen) is snel aan het verdrogen. Dit heeft een negatieve invloed op foeragerende weidevogels. De oevers drogen snel op en worden keihard, waardoor foerageren wordt bemoeilijkt. Door in te zetten op een (zonne)pompsysteem wordt verdroging van het waterlichaam vertraagd/tegengehouden om zo de voedselhabitat te behouden voor jonge weidevogels.