Landschap

Het landschap in Nederland vormt de basis van ons bestaan. Het biedt ons een gezonde leefomgeving en levert ons een plek waar we ons thuis voelen. Door de unieke wisselwerking tussen mens en natuur in een gebied komen landschappen tot stand. Natuurlijke eigenschappen zoals bodem en het watersysteem vormen het fundament, maar zeker in Nederland, is het landschap grotendeels gevormd door mensenhanden. Wij vinden landschap zo belangrijk, dat het niet een toevallig resultaat mag zijn van ruimtelijke ingrepen.

Eeuwenlang was het landschap op veel plaatsen een spontaan bijproduct van het grondgebruik, met name de landbouw. LandschappenNL vindt dat er sturing nodig is op kwaliteit. Daarom zetten wij ons in voor een toekomst waarin het landschap sturing en aandacht krijgt en waarin drie kernwaarden centraal staan: streekeigenheid, beleefbaarheid en toekomstbestendigheid. Een nadere omschrijving van die begrippen hebben we opgenomen in ‘Perspectief voor landschap’.

Landschappen zijn voortdurend in beweging en veranderen continu. LandschappenNL ziet noodzakelijke nieuwe ontwikkelingen en transitieopgaven als kansen om de kwaliteit van het landschap te versterken. Waar dit niet lukt, moet compensatie ervoor zorgen dat de landschapskwaliteit ook in die gevallen versterkt wordt.

Om dit proces goed vorm te geven, is het essentieel om voorafgaand aan ruimtelijke ontwikkelingen de waarde van het landschap in kaart te brengen. Niet alleen de actuele, maar ook de historische waarde. Een landschapsbiografie, waarin de unieke kenmerken en historie van een gebied worden vastgelegd, kan hierbij helpen en zou als vast onderdeel in omgevingsbeleid moeten worden opgenomen. Daarom pleit LandschappenNL voor een landschapstoets, naast de bestaande watertoets, om de kwaliteit van landschap standaard mee te nemen bij ruimtelijke ontwikkelingen.

Landschapselementen vormen een cruciale kernwaarde van ons landschap. Niet alleen als individuele elementen, maar juist ook om de patronen en structuren die zij samen vormen en de relatie die zij hebben met de bodem en de (cultuur)historie. Daarmee vormen zij de basis voor de herkenbare diversiteit van de landschappen in Nederland. Elementen als dekzandkopjes, wielen, houtwallen, elzensingels, grienden, watermolens, eendenkooien, enken, forten zijn slechts enkele van de talloze kleine landschapselementen die maken dat het éne landschap zich onderscheidt van het andere.

Agrariërs spelen hierin een sleutelrol; zij zijn eigenaar van meer dan de helft van het grondoppervlak in Nederland. In de ontwikkeling naar een duurzame landbouw verdient de kwaliteit van het landschap en de natuur een centrale plek. Dat kan alleen als boeren die zorgen voor goed onderhoud van het landschap ruimhartig worden beloond. Zo zorgen we samen voor een vitaal landschap dat waarde toevoegt voor natuur, cultuur en samenleving.

De waarde van het landschap is veelzijdig. Het landschap draagt niet alleen bij aan cultuurhistorie, maar ook aan natuurbehoud, recreatie, gezondheid en welzijn, klimaat en waterbeheer. Investeren in landschap betaalt zich dan ook altijd dubbel en dwars terug. Toch is de beschikbare financiering nog steeds veel te weinig. Vaak wordt daarbij snel gedacht aan geld voor aanleg en ontwikkeling, maar juist voor beheer en onderhoud moet (structurele en langjarige) financiering beschikbaar zijn.

Om de kwaliteit van de landschappen structureel te versterken is monitoring van groot belang. Alleen dan kan tijdig bijgestuurd worden. De Monitor Landschap en het Meetnet Landschapselementen zijn daarbij goede instrumenten. Cruciaal daarbij is een goede registratie van de landschapselementen als onderdeel van de basisregistratie grootschalige topografie (BGT).

• Landschap is een essentieel basisingrediënt voor het welzijn van mensen. Ieder mens heeft recht op een mooi landschap in zijn of haar leefomgeving.
• Neem landschap als basis voor omgevingsbeleid en niet de toevallige resultante van ruimtelijke processen. Hiervoor is een landschapstoets een onmisbaar instrument.
• Zorg voor een streekeigen, beleefbaar en toekomstbestendig landschap.
• Investeringen in landschap betalen zich altijd terug dankzij de vele maatschappelijk baten die dit oplevert.
• Neem in omgevingsvisies een goede inventarisatie van het bestaande landschap en de historie daarvan op zoals een landschapsbiografie en baseer hier het beleid op.
• Nieuwe ruimtelijke opgaven moeten een positieve impuls opleveren voor het landschap. Indien aantasting toch onvermijdelijk is, dient compensatie plaats te vinden.
• Naast ontwikkeling van nieuwe landschapswaarden blijft bescherming van bestaande waarden noodzakelijk.
• Voldoende middelen voor beheer en onderhoud zijn minstens zo belangrijk als financiering voor aanleg en ontwerp.
• Om blijvend te kunnen sturen op kwaliteit van het landschap zijn monitoring en registratie van landschapselementen onontbeerlijk.