Water

Grond -en oppervlaktewater zijn is essentieel voor de Nederlandse natuur en het Nederlandse landschap. Water bepaalt de gezondheid van ecosystemen, de aanwezigheid van soorten en de natuurlijke dynamiek van gebieden zoals veengebieden, beekdalen en uiterwaarden. Zonder schoon, voldoende en natuurlijk water verliezen we biodiversiteit, raken ecosystemen uit balans en wordt het landschap kwetsbaarder voor klimaatverandering. Juist nu – met toenemende droogte, vervuiling en een dalende waterkwaliteit – is goed waterbeheer essentieel om onze natuur veerkrachtig en toekomstbestendig te houden. 

Nederland loopt momenteel fors achter voor wat betreft het halen van de doelen uit de Kaderrichtlijn Water (KRW) en de Nitraatrichtlijn van de Europese Unie: minder dan 1% van de waterlichamen in ons land voldoet aan de KRW-normen en veel andere doelen uit de Kaderrichtlijn worden niet gehaald binnen de daarvoor gestelde termijnen. De waterkwaliteit blijft op veel plekken onder de norm, grondwaterstanden zijn veelal te laag en natuurlijke waterstromen zijn verstoord. Deze achterstand heeft directe gevolgen voor de natuur: verdroging, verzuring en nutriëntenbelasting tasten kwetsbare natuurgebieden aan, met verlies aan soorten en leefgebieden tot gevolg.

Wij pleiten daarom voor een integrale aanpak van het landelijk gebied in ons land, waarin ook de omgeving van natuurgebieden actief betrokken wordt, met water en bodem als sturende principes. Samen met Natuurmonumenten, de Natuur- en Milieufederaties en Natuur & Milieu hebben we recent onze visie opgesteld voor het 8e Actieprogramma Nitraatrichtlijn. Alleen door structureel te investeren in herstel en ecologische kwaliteit kunnen we de KRW-doelen alsnog halen – en zorgen voor een landschap waarin water, natuur en menselijke activiteiten in balans zijn. 

De natuur in Nederland is sterk afhankelijk van water – en juist dáár wringt het. Op veel plaatsen is de waterkwaliteit onvoldoende evenals de beschikbaarheid van water en de natuurlijke dynamiek staat onder druk. Grondwaterstanden zijn structureel te laag, wat leidt tot verdroging van natte natuur (dit veroorzaakt verlies van karakteristieke soorten) en versnelling van veenoxidatie, wat de uitstoot van CO₂ versterkt. Tegelijkertijd zorgt vervuiling van grond- en oppervlaktewater – zoals uitspoeling van mest, bestrijdingsmiddelen en medicijnresten – voor afname van biodiversiteit, verzuring van bodems en verstoring van ecologische processen. Vooral kwetsbare ecosystemen zoals vennen, plassen en beekdalen hebben hier zwaar onder te lijden. 

De gevolgen zijn zichtbaar en voelbaar: bloemrijke hooilanden verarmen, zeldzame waterplanten verdwijnen, en leefgebieden van amfibieën, insecten en vogels worden aangetast. Recente ecologische monitoring bevestigt dat verdroging, vervuiling en verzuring leiden tot achteruitgang van waterafhankelijke natuur. Ook klimaatverandering werkt dit verder in de hand: langere droogteperiodes, opwarming van het water en heftige regenval zorgen voor extra druk op ecosystemen die toch al uit balans zijn.

De oorzaken van de waterproblematiek in ons land zijn divers en grijpen op elkaar in. Langdurige droogte leidt tot tekorten voor natuur, landbouw en drinkwatervoorziening. Verdroging treft natuurgebieden het hardst, vooral door lage grondwaterstanden, drainage en grootschalige wateronttrekkingen. Gebiedsvreemd water wordt soms wel aangevoerd, maar is vaak van slechte kwaliteit en ongeschikt voor natuur. Vasthouden van gebiedseigen water en hogere grondwaterpeilen zijn daarom essentieel. 

Duurzaam grondwaterbeheer vraagt om betere monitoring en handhaving op illegale onttrekkingen. In sommige gevallen is stopzetting daarvan nodig om natuur te beschermen. Nieuwe drainage moet worden voorkomen, zeker in hoger gelegen gebieden. Infiltratie en alternatieve waterbronnen kunnen helpen, mits ecologisch verantwoord. Alleen met een gebiedsgerichte systeemaanpak kunnen we structurele verdroging tegengaan.

De waterproblemen in en rond natuurgebieden vragen om een fundamentele omslag. Alleen door water en bodem leidend te maken in beleid, kunnen we natuur herstellen, biodiversiteit behouden en het landschap weerbaar maken tegen klimaatverandering. Provinciale Landschappen leveren hieraan een actieve bijdrage, onder meer via hydrologisch herstel en samenwerking met waterbeheerders. Helaas is dat niet genoeg. Structurele investeringen en ecologisch gestuurd waterbeheer zijn nodig om de doelen van de Kaderrichtlijn Water te halen. Wij pleiten voor een aanpak waarin natuur– en waterbeheer hand in hand gaan – binnen én buiten beschermde natuurgebieden. Dit vraagt om een gebiedsgerichte samenwerking tussen overheden, landbouw, terreinbeheerders en andere gebiedspartners.  

Voor natuurorganisaties

• Blijf pleiten voor waterherstelprojecten en een duurzame waterhuishouding in gebieden. 
• Werk samen met waterschappen en overheden om natuurgebieden beter te beschermen tegen droogte en verdroging. Kijk daarbij ook naar overgangsgebieden rond Natura2000 gebieden.  
• Investeer in monitoring en kennisdeling om de effecten van watermaatregelen in kaart te brengen.

Voor waterbeheerders 

• Versnel de uitvoering van beek- en rivierherstelprojecten om waterkwaliteit en biodiversiteit te verbeteren. 
• Implementeer maatregelen die zowel waterberging als natuurherstel bevorderen. 
• Voorkom verdere verdroging door duurzaam peilbeheer en beperking van grondwateronttrekking.

Voor burgers 

• Ga zuinig om met water in huis en tuin. 
• Steun initiatieven zoals klimaatbuffers en lokale natuurprojecten. 
• Werk binnen je eigen omgeving mee aan een duurzaam watersysteem.

Voor politiek en overheid 

• Zorg voor een integrale visie op water- en natuurbeheer in de ruimtelijke ordening. 
• Stel strengere eisen aan drinkwaterwinning en grondwaterbescherming. 
• Stimuleer innovatieve oplossingen en subsidieregelingen voor water- en natuurbeheer. 

Provinciale Landschappen zijn actief betrokken bij projecten om verdroging en wateroverlast tegen te gaan en de waterkwaliteit te verbeteren en zo natuurgebieden en leefgebieden voor kwetsbare soorten te herstellen. Daarbij wordt veel samengewerkt met waterbeheerders, provincies en andere organisaties. Hiervan zijn een aantal voorbeelden te zien: