Landschapselementen

Landschapselementen vormen een cruciale kernwaarde van onze landschappen, niet alleen als individuele elementen maar ook als de patronen en structuren die zij vormen. In het bijzonder geldt dit voor de opgaande houtige elementen, zoals houwallen, singels, hagen en heggen. Elk landschap kent een unieke combinatie van deze karakteristieke elementen. Zo vinden we houtwallen op de zandgronden, pestbosjes in de veenweiden en veel meidoornhagen in het rivierengebied. Door in te zetten op landschapselementen versterken we niet alleen de karakteristieke landschapskwaliteiten, maar ook de biodiversiteit, het klimaat en een gezond milieu. LandschappenNL pleit daarom voor een maximale inzet op bescherming en versterking van deze elementen, niet alleen in de natuurgebieden, maar juist ook daarbuiten in het agrarisch cultuurlandschap.

Afname van landschapselementen

Sinds het begin van de vorige eeuw is het aantal landschapselementen tot minder dan 40% van het oorspronkelijk bestand gedaald. Die afname gaat nog altijd door. Elementen moeten wijken voor nieuwe (bouw)opgaven en boeren hebben moeite om in de huidige situatie deze niet-productieve elementen in hun bedrijfsvoering in te passen.

Agrariërs zijn eigenaar van meer dan 60% van het grondoppervlak in Nederland en vervullen daarmee een sleutelpositie. De marges en financiële randvoorwaarden waaronder zij moeten werken leiden soms tot nadelige keuzes voor landschapselementen. LandschappenNL steunt de overgang naar een duurzame vorm van landbouw waarbij wél plaats is voor deze elementen. Een systeem waarbij boeren worden beloond voor maatschappelijke diensten, zoals het onderhoud van het landschap. Dit kan niet zonder steun van de overheid. Een belangrijk middel dat hiervoor moet worden ingezet is dan ook het geld van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB).

Biodiversiteit en een gezond milieu

Aanplant van bomen en struiken levert een belangrijke bijdrage voor de klimaatdoelen. LandschappenNL pleit ervoor om deze in het cultuurlandschap zoveel mogelijk te realiseren in de vorm van landschapselementen en dit op te nemen in de hieraan gekoppelde Bossenstrategie. Naast vastlegging van CO2, dragen landschapselementen bij aan vergroting van biodiversiteit. Veel diersoorten vinden hier voedsel en schuilplaatsen en zorgen zo voor een betere balans van ecosystemen. Ook vangen houtopstanden veel fijnstof in, zodat zij een gunstig effect hebben op een gezond milieu.

LandschappenNL vindt het van groot belang dat overheden in hun omgevingsbeleid de waarden van landschapselementen erkennen en borgen. Daar kan nog veel winst geboekt worden. Zo geldt een wettelijk vastgelegde meldings- en herplantplicht bij het kappen van groene landschapselementen die groter zijn dan 10 are of uit meer dan 20 laanbomen bestaan. De handhaving daarop schiet, mede door het gebrek aan een goede registratie, op veel plaatsen te kort. Verder dringt LandschappenNL aan op verbinding van het omgevingsbeleid met de Nationale Bossenstrategie.

Bijzondere aandacht vragen we voor de historische landschapselementen waarin nog restanten aanwezig zijn van onze oorspronkelijke wilde bomen en struiken. Door hun genetische variatie zijn deze soorten veel resistenter tegen ziekten, plagen en klimaatverandering. Ook zijn ze beter afgestemd op onze insecten, doordat ze op de juiste tijden in blad komen, bloeien en vruchten dragen.

Ons standpunt in het kort

• Zorg voor een goede registratie van landschapselementen als basis voor effectieve handhaving van beschermingsregimes, efficiënte uitvoering van stimuleringsregelingen en adequate uitvoering van monitoring.
• Erken landschapselementen als integraal onderdeel van de agrarische bedrijfsvoering en maak ze onderdeel van de hectarevergoeding in het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB).
• Maak geld uit het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid beschikbaar voor beheer en aanleg van landschapselementen, zoveel mogelijk op een regio-specifieke wijze met aandacht voor verschillende landschapstypen.
• Neem in omgevingsvisies een goede inventarisatie van bestaande landschapselementen op en baseer hier het beleid op. Zodanig dat onderbouwde keuzes gemaakt kunnen worden voor de noodzakelijke transitieopgaven, extra bescherming en aanleg van elementen en voor het vergroten van omgevingskwaliteit en landschapsbeleving.
• Zorg voor voorwaarden bij de vergunningverlening, die maken dat landschapselementen voldoende bescherming en genieten en mee kunnen profiteren van nieuwe ontwikkelingen. Voorbeelden zijn een beplantingsplan bij bouwopgaven en goede compensatie.
• Investeer in onderzoek naar wilde bomen en planten, zodat deze autochtone soorten niet uitsterven en laat dit doorwerken in de inventarisaties van het omgevingsbeleid.
• Ruim voldoende middelen in voor landschapselementen in het klimaatbeleid. Laat deze landen in de Nationale Bossenstrategie en het hierbij genoemde aanvalsplan ‘versterking landschappelijke identiteit via landschapselementen’.